અધ્યાય 7: જ્ઞાન વિજ્ઞાન યોગ
શ્લોક 1: શ્રીભગવાનુવાચ | મય્યાસક્તમના: પાર્થ યોગં યુંજન્મદાશ્રયઃ | અસંશયં સમગ્રં માં યથા જ્ઞાસ્યસિ તચ્છૃણુ ||૧||
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ બોલ્યા: હે પાર્થ, મને જોઈને અને મારા આશ્રયથી મન સંપૂર્ણ ભક્તિ સાથે જ્ઞાન યોગને યુંજો, જેથી તમે મારું આશરે અને સંપૂર્ણ પ્રકારે અસંશયમાં મને જાણી શકો છો. તે તમને તથ્યવાળું શ્રવણ કરવું.
શ્લોક 2: જ્ઞાનં તે અહમ્ સવિજ્ઞાનમિદં વક્ષ્યામ્યશેષતઃ | યજ્જ્ઞાત્વા નેહ ભૂયોઽન્યજ્ઞાતવ્યમવશિષ્યતે ||૨||
હું તમને આપ્યું છું જ્ઞાન અને સર્વ જ્ઞાનને સાથે સવિજ્ઞાનનું જ્ઞાન, જે અન્ય જ્ઞાતવ્ય નથી છે તે જાણીને વિશેષ છે.
શ્લોક 3: મનુષ્યાણાં સહસ્ત્રેષુ કશ્ચિદ્યતતિ સિદ્ધયે | યતતામપિ સિદ્ધાનાં કશ્ચિન્માં વેત્તિ તત્ત્વતઃ ||૩||
હજારો મનુષ્યોમાં એક એ સિદ્ધિમાં યોગ્ય થતો છે, જેમણે યત્ન કરતા સિદ્ધના વિષે પણ તત્વથી જાણે છે.
શ્લોક 4: ભૂમિરાપોઽનલો વાયુ: ખેંચો બુદ્ધિરેવ ચ | અહંકારિતિમે ભિન્ના પ્રકૃતિરષ્ટધા ||૪||
પૃથ્વી, જળ, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ અને મન-બુદ્ધિ એ પંચ પ્રકૃતિમાં ભિન્ન છે. તેની અગાઉની મહાત્મ્ય વિષે મારી સ્વભાવથી પરિણામ આવે છે.
શ્લોક 5: અપરેયમિતસ્ત્વન્યાં પ્રકૃતિં વિદ્ધિ મે પરામ | જીવભૂતાં મહાબાહો યયેદં ધાર્યતે જગત્ ||૫||
હે મહાબાહો અને ભગવાની પરાકરમેને, તું અપરાપર પ્રકૃતિને જાણ. તમે જીવભૂત જગત્ને જે મારા અસ્તિત્વથી ધરેછે તેને ધરો.
શ્લોક 6: એતદ્યોનીનિ ભૂતાનાં પ્રકૃતિં યાન્તિ મામિકામ્ | કલ્પક્ષયે પુનસ્તાનિ કલ્પાદૌ વિશ્રુજામ્યહમ્ ||૬||
મનુષ્યોનો પ્રકૃતિનો યાન હું મારી પરાકરમે યાય છે, એને મારી સંપૂર્ણ પ્રકૃતિનું માનને પ્રપંચ વિષે જાણો છો. એકાદ પુનઃ મને બંધમાં મુક્ત થવું છે.
શ્લોક 7: મત્ત: પરતરં નાન્યત્કિંચિદસ્તિ ધનંજય | મયિ સર્વમિદં પ્રોતં સૂત્રે મણિગણા ઇવ ||૭||
હે ધનંજય, તારી માટે અન્ય પરમાત્મામાં જે પણ ધન નથી. મારી સર્વ આ પ્રપંચ માં પોતેના સાથે પ્રેમમાં ધરીને છે.
શ્લોક 8: રસોઽહમપ્સુ કોન્તેય પ્રભાસ્મિ શશિસૂર્યયો: | પ્રણવઃ સર્વવેદેષુ શબ્દઃ ખે પૌરુષં નૃષુ ||૮||
હે અર્જુન, મે જલનું સ્વાદ તથા સૂર્યનું પ્રભાવ પ્રકાશ અને આકાશમાં પ્રાણિનાં શબ્દમાં વીર્ય છે.
શ્લોક 9: પુણ્યો ગંધ: પૃથિવ્યાં ચ તેજશ્ચાસ્મિ વિભાવસૌ | જીવનાંતિ તવગ્વા પુણ્ય વિદ્ધિ પ્રણુમતઃ સર્વથા ||૯||
હું પૃથ્વીમાં પુણ્યનો ગંધ અને આકાશમાં તેજ છું, તથા જીવોની આન્તિ અને જીવને સર્વ રીતે પ્રણમ કરનાર પુણ્યનો વિભાવ છે.
શ્લોક 10: ઉદાસીનવદાસીનો ગુણૈર્યો ન વિચાલ્યતે | ગુણા વર્તંત ઇત્યેવ યોઽવતિષ્ઠતિ નેઙ્ગતે ||૧૦||
જે પુરુષ ઉદાસીનની રીતે ગુણો થાય છે, એ પ્રકારે વિચલિત નથી થાય છે. તે વસ્તુને ગુણોથી જ નહીં વાંચવાનો વિચાર કરે છે.
શ્લોક 11: બલં બલવતાં ચાહં કામરાગવિવર્જિતમ | ધર્માવિરુદ્ધો ભૂતેષુ કામોઽસ્મિ ભરતર્ષભ ||૧૧||
હે ભરતર્ષભ (અર્જુન), મારી પ્રકૃતિમાં કામ-રાગ વિનાનું બળ છું, પરંતુ પ્રાણીઓની પ્રેરણા વિરુદ્ધ ધર્મ વિરુદ્ધ કામ છું.
શ્લોક 12: યે ચૈવ સાત્ત્વિકા ભાવા રાજસાસ્તામસાશ્ચ યે | મત્ત એવેતિ તાન્વિદ્ધિ ન ત્વહં તેષુ તે મયિ ||૧૨||
જે સાત્વિક, રાજસિક અને તામસિક ભાવો છે, તેમને પણ મારું હોય છે, પરંતુ તે મારામાં નથી.
શ્લોક 13: ત્રિભિર્ગુણમયૈર્ભાવૈરેભિ: સર્વમિદં જગત | મોહિતં નાભિજાનાતિ મામેભ્ય: પરમવ્યયમ્ ||૧૩||
આ સર્વ પ્રપંચ ત્રિગુણાત્મક ભાવોથી જ છે અને તેમને મોહિત થાય છે, પરંતુ મારું અવિનાશી છે તેને નથી જાણે છે.
શ્લોક 14: દૈવી હ્યેષા ગુણમયી મમ માયા દુરત્યયા | મામેવ યે પ્રપદ્યન્તે માયામેતાં તરંતિ તે ||૧૪||
આ મારી માયા અત્યંત ઉચ્ચ ભાવથી છે, જે જે મને સોઈ પરાક્રમથી જતાં પામે છે.
શ્લોક 15: ન માં દુષ્કૃતિનો મૂઢો પ્રપદ્યન્તે નરાધમા: | માયયાપહૃતજ્ઞાના આસુરં ભાવમાશ્રિતા: ||૧૫||
મારી માયા દ્વારા હરાવેલા જ્ઞાન વાળા માં દુષ્કૃતિ પ્રમાણત: હરાવાય છે, તે નરાધમ હોય છે અને આસુરી પ્રવૃત્તિવાળા બની જાય છે.
શ્લોક 16: ચતુર્વિધા ભજંતે માં જના: સુકૃતિનોઽર્જુન | આર્તો જિજ્ઞાસુરર્થાર્થી જ્ઞાની ચ ભરતર્ષભ ||૧૬||
હે અર્જુન, મારે ચાર પ્રકારના સુકૃતિના મનુષ્યો મને પ્રાપ્ત કરી છે - આર્ત, જિજ્ઞાસુ, અર્થાર્થી અને જ્ઞાની.
શ્લોક 17: તેષાં જ્ઞાની નિત્યયુક્ત એકભક્તિર્વિશિષ્યતે | પ્રિયો હિ જ્ઞાનીનોઽત્યર્થમહમસાચમ્મુદઃ ||૧૭||
તે જ્ઞાનીઓ સદા સમાધાન સાથે એક ભક્તિને ધરે છે. કારણ કે જ્ઞાની મારા અર્થ માટે અત્યંત પ્રિય છે, અને અહંમમતાવાળા છે.
શ્લોક 18: ઉદારા: સર્વ એવૈતે જ્ઞાની ત્વાત્માઇવ મે મતમ્ | આસ્થિત: સ હી યુક્તાત્મા મામેવાનુત્તમાં ગતિમ્ ||૧૮||
જ્ઞાની તેઓ સર્વ સ્વભાવે મારા માટે પ્રિય છે, કારણ કે જ્ઞાની યુક્ત આત્મા મારું આરાધ્ય છે અને મારે માટે ઉચ્ચતમ ગતિ માં જતો છે.
શ્લોક 19: બહૂનાં જન્મનામાં અન્તે જ્ઞાનવાન્ માં પ્રપદ્યતે | વાસ્ત્વતઃ તત્ત્વમિત્યેવ યો સદા તત્ત્વવિત્તમ: ||૧૯||
જ્યારે મારા જેવા તત્ત્વવિદ્યાને પ્રાપ્ત કરે છે, તે સદાચારી છે અને મારા જેવા તત્ત્વવિદ્યાને પ્રાપ્ત કરે છે.
શ્લોક 20: કામૈસ્તૈસ્તૈર્હૃતજ્ઞાના: પ્રપદ્યન્તેઽન્યદેવતા: | તં તં નિયમમાસ્થાય પ્રકૃત્યા નિયતા: સ્વયા ||૨૦||
તે હરાવેલા જ્ઞાનવાળાઓ પ્રપંચને અન્ય દેવતાઓને પ્રાપ્ત કરે છે, જેનો પ્રાણી પ્રકૃતિના નિયમને સંપૂર્ણપણે અનુસરાય છે.
શ્લોક 21: યો યો યાં યાં તનું ભક્ત: શ્રદ્ધયાર્ચિતુમિચ્છતિ | તસ્ય તસ્યાચલાં શ્રદ્ધાં તામેવ વિદધામ્યહમ્ ||૨૧||
જે જે ભક્ત કોઈ જેવું તનું શ્રદ્ધાસહિત આદર કરવા ઇચ્છે છે, તેની તેની ચલતી શ્રદ્ધાને મારી જ દાખલ કરું છું.
શ્લોક 22: સ તયા શ્રદ્ધયા યુક્તસ્તસ્યારાધનમીહાતે | લભતે ચ તત્પરાં ભાક્તાં યોગં તત્ત્વા ધનંજય ||૨૨||
તે જે શ્રદ્ધાસહિત યુક્ત થાય છે, તેને એ શ્રદ્ધાનો પ્રાપ્તિ થાય છે, અને હે ધનંજય, તે યોગ ની ઉચ્ચ અવસ્થાનો પ્રાપ્તિ થાય છે.
શ્લોક 23: અંતવતુ ફલં તેષાં તદ્ભવત્યલ્પમેદસાં | દેવાન્દેવયજો યાંતિ મદ્ભક્તા: યાંતિ મામપિ ||૨૩||
એ ભક્તો ની પ્રાપ્તિ અને પરિણામ કોઈ ઓછું થાય છે, જેથી તેમને દેવાનાં દેવ સુધી પહોંચે છે, અને મારે ભક્તો મારે પહોંચે છે.
શ્લોક 24: અવ્યક્તં વ્યક્તિમાપન્નં મન્યન્તે મામબુદ્ધય: | પરમભાવમજાનન્તો મમાવ્યયમનુત્તમમ્ ||૨૪||
જે બુદ્ધિમાં અવ્યક્ત અને વ્યક્ત ન થાય છે, તે મારે અવિનાશી, ઉત્તમ ભાવ જાણતા નથી.
શ્લોક 25: નાહં પ્રકાશ: સર્વસ્ય યોગમાયા સમાવૃત: | મૂઢોઽયં નાભિજાનાતિ લોકો મામજમવ્યયમ્ ||૨૫||
હું સર્વ જગતનો પ્રકાશ નથી, જેમ મારી યોગ માયાથી આવ્યું છે. આ મૂઢ લોક મને અવિનાશી અને અમુક જ નથી જાણે છે.
શ્લોક 26: વેદાહમેતં પુરુષમહમાદિત્યવર્ણમ | તમસા પરસ્તાત્ તુ ભાવાન્ જ્યોતિષામપિ તત્પરમ્ ||૨૬||
હું તે પુરુષ જ છું, જેમની પહેલી સ્થિતિ સૂર્યના જેવી છે, અને તે પરાપર ભાવોનો પરાપર છે.
શ્લોક 27: યેવન્ ભૂતસ્થો મમાત્મા ભૂતાનામિશ્વરોઽપિ સન્ | પ્રકૃતિં સ્વામધિષ્ઠાય સંધાય સમ્ભવામ્યાત્મમાયયા ||૨૭||
જે ઈશ્વર મને જેવો અવાસી માને છે, અને તે ઈશ્વર જેવાં ભૂતોની પ્રકૃતિનો પ્રભુ થાય છે, હું આત્મામાયાની સહાયથી સમાધાન કરીને પ્રકૃતિનો પ્રવેશ કરું છું.
શ્લોક 28: આવ્રીમામેવ ચારેર્યં નિવર્તયામીહ જુનમ | અપ્રપ્ય માનુર્મુધો ભાવં અજ્ઞાનાંતે વિમોહિત: ||૨૮||
અર્જુન, હું જ ચાર પ્રકારની અવિનાશી નિવૃત્તિ અહીં મેળવી શકતો નથી. અને આ મૂઢ લોકને વિના વિવેક પોતાની માનસી સ્થિતિથી બંધાવવામાં આવે છે.
શ્લોક 29: યેષાં ત્વં ત્વમાત્માનં વિજાનીત પુરુષોત્તમમ | સ યુક્તઃ કૃત્સ્નકર્મકૃત તદ્વિદધાનામ્ ||૨૯||
હે પુરુષોત્તમ (ભગવાન), જે જે મનુષ્ય તેને તું આત્માને જાણ્યા છે, તે જે મુક્ત છે અને તે સર્વ કર્મોને જાણે છે.
શ્લોક 30: પ્રકૃત્યૈવ ચ કર્માણિ ક્રિયમાણાનિ સર્વશ: | યઃ પશ્યતિ તથાત્માનમકાર્તારમસંપ્રક્ત: ||૩૦||
જે મનુષ્ય પ્રકૃતિની પ્રવૃત્તિ દ્વારા સર્વ પ્રકારના કર્મો કરવાને પામે છે, તે મારી સ્વરૂપને જોઈને, તે કર્તા અને અકર્તા ની સ્થિતિમાં જ રહે છે.
"ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे ज्ञानविज्ञानयोगो नाम सप्तमोऽध्यायः ॥"
ભગવદ્ ગીતાનું સપ્તમ અધ્યાય 'જ્ઞાન વિજ્ઞાન યોગ' તાત્પર્યમય અને મુખ્ય વિષયોની તેમના વિશેષ વર્ણન થાય છે. આ અધ્યાયમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ જ્ઞાનનો અને તેના પ્રકારે આત્મજ્ઞાનની મહત્તતા વર્ણવાય છે.
અધ્યાય 7 માં પ્રથમ અને દ્વિતીય શ્લોકોમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ આત્મસ્વરૂપની મહત્તતાને વર્ણવાય છે અને જ્ઞાનાર્જન અને જ્ઞાનથી મોક્ષની સિદ્ધિ કરવાનું જ્ઞાન નું મહત્ત્વ વર્ણવાય છે. પછી ત્રીજે તેની પરિપૂર્ણતાને સ્પષ્ટ કરવાય છે અને આ જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવાના માર્ગો વિશે વિચાર કરવાય છે.
અધ્યાય 7 માં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અને અર્જુનની સંવાદરૂપે મોક્ષની સિદ્ધિ કરવાના જ્ઞાનનું મહત્વ અને એની પ્રાપ્તિ માટે આવશ્યક રીતો અને યોગ્ય પ્રમાણે જાણકારી આપવામાં આવે છે.
આ અધ્યાયમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ અને અર્જુનની સંવાદની અન્ય મુદ્દાઓ વાંચવા માટે, ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની મદદથી, અર્જુન તો સમજીને અને જ્ઞાનને પ્રાપ્ત કરવાની માર્ગો વિશે વિચાર કરી શકશે.
આ અધ્યાય બધા મનુષ્યો માટે જ્ઞાન અને વિજ્ઞાનનું મહત્ત્વ અને તેની પ્રાપ્તિ માટે આવશ્યક રીતો અને યોગ્ય પ્રમાણે જાણકારી આપે છે.
Comments
Post a Comment