Bhagvat Geeta Adhyay- 1 ArjunVishad Yoga

અધ્યાય પહેલો (1)  - અર્જુનવિષાદ  યોગ

ધુતરાષ્ટ્રે પૂછ્યું : હે સંજય, યુદ્ધની ઈચ્છા થી ધર્મભૂમિ કુરુશેત્રમાં ભેગા થયેલા મારા અને પાંડુના પુત્રોએ શું કર્યું ?

।1।

સંજયે કહ્યું : હે રાજન ! રાજા દૂર્યોધને પાંડવોની વ્યુહાત્મક સેનાને જોઈ ને દ્રોણાચાર્યને કહ્યું: ।2।

હૈ આચાર્ય, આપના ભુદ્ધિમાન શિષ્ય ધૃષ્ટધ્રુમન દ્વારા વ્યુંહાકરે  ગોઠવાયેલી પાંડવસેનાને જુઓ. ।3।

આ સેનામાં મોટા મોટા ધનયુષ્યવાળા, યુદ્ધમાં ભીમ ને અર્જુન જેવા શુર, સાત્યકી, વિરાટ અને મહારાજા દ્રુપ્રદ્ર, ધ્રૂષ્કેતુ, ચેકિતાન, કાશીરાજ, પુરુજીત, કુંતીભોજ, યુધામન્યુ, ઉત્તમૌજા, અભિમન્યુ અને દ્રૌપદી ના પાંચ પુત્રો વગેરે મહારથી ઓ છે. ।4-5-6।

હૈ બ્રાહ્મણશ્રેષ્ઠ, આપણાં પક્ષ માં જે શ્રેષ્ઠ નાયકો છે તેમના નામ પણ જાણી લો. ।7।

એક તો આપ પોતે, ભીષ્મ પિતામહ, કર્ણ , કૃપાચાર્ય , અશ્વત્થામા, વિકર્ણ, ભૂરિશ્રવા તથા અનેક શૂરવીરો શસ્ત્રો સજીને ઉભા છે. ।8-9।

આપણી ભીષ્મથી રક્ષાયેલી સેનાએ અમર્યાદિત છે, જયારે ભીમથી રક્ષાયેલી સેના માર્યાદિત દેખાય છે. ।10।

એટલે આપ સૌ  પોતપોતાના સ્થાને રહી ચારે બાજુથી ભીષ્મની રક્ષા કરો. ।11।

પછી વૃદ્ધ પિતામહે  કેસરીસેમ ગર્જના કરી જોરજોરથી શંખ વગાડયો, જેથી દુર્યોધનને હર્ષ થયો. ।12।

આ પછી ઘણા શંખ,ભેરી ,પ્રણવ ,મૃદંગ ,ગોમુખ જેવા રણવાદ્યો વાગી ઉઠયા, જેનો નાદ ચારે તરફ ફેલાયો. 13।

પછી સફેદ અશ્વવાળા રથમાં બિરાજેલા શ્રી કૃષ્ણ -અર્જુને પોત પોતાના શંખો  વગાડયા. ।14।

શ્રી કૃષ્ણના શંખ નું નામ પંચજન્ય, અર્જુનના શંખનું નામ દેવદત્ત,  ભીમ ના શંખ નું નામ પૌડ, યુધિષ્ઠરના શંખનું નામ અનંતવિજય, નકુલના શંખનું નામ સુંઘોષ, સહદેવના શંખનું નામ મણિપુષ્પક હતું, વળી કાશીરાજ, શિખંડી, સાત્યકી,વિરાટ,ઘૃષ્ટધ્રુમન , દ્રુપદ, દ્રોપદીપુત્રો વગેરેએ મહાનાદો કર્યા, જેથી કૌરવોના હૃદય ધ્રુજી ઉઠયા. ।15-16-17-18-19-20।

હે રાજન । પછી બંને સેના પરસ્પર શસ્ત્ર ઉગામવાની તૈયારીમાં છે એવું જોઈ અર્જુને પોતાનું દિવ્ય ધનુષ્ય ઉઠાવી શ્રી કૃષ્ણને કહ્યું : ।21।

હે કૃષ્ણ , હવે મારા રથ બંને  સેનાની વચ્ચે ઉભો રાખો જેથી હું જોઈ શકું કે મારુ હિત જોનારા કેટલા આવ્યા છે અને દુર્યોધનનું હિટ ચાહનારા કેટલા આવ્યા છે? ।22-23।

સંજયે કહ્યું: શ્રી કૃષ્ણે રથને સેનાની વચમાં ઉભો રાખી ભીષ્મ, દ્રોણ તેમજ અન્ય રાજાઓ સમક્ષ અર્જુનને કહ્યું કે, "આ એકત્ર થયેલા કૌરવ  ને તું જો." ।24-25।

ત્યાં પોતાના વડીલો,પિતામહ, આચાર્ય,મામા,ભાઈઓ ,આ ભત્રીજા, મિત્રો, શ્વસુર અને સ્નેહીઓને અર્જુને જોયા. બધાને જોઈ અર્જુન વિહવળ અને ખિન્ન બની ગયો અને ખિન્ન હૃદયે તે કહેવા લાગ્યો: ।26-27। 

અર્જુન બોલ્યો: હૈ શ્રી કૃષ્ણ, આ તમામ સ્વજનોને યુદ્ધભૂમિમાં જોઈ મારા તમામ ગાત્ર શિથિલ પડી ગયા છે, મારું મોં સુકાય છે, દેહમાં કંપારી થઈ રૂંવાડાં  ઉભા થઇ ગયા છે. ધનુષ્ય હાથ માંથી સરકી પડે છે હું ઉભો પણ રહી શકતો નથી, મારૂં  મન ભમે છે. હે  કેશવ । યુદ્ધમાં સ્વજનોને હણવા તે મને યોગ્ય લાગતું  નથી. મને વિજયની  કે રાજ્ય-સુખની પણ લાલસા નથી.।28- 29-30-31-32-33-34।

આ પૃથ્વીનું રાજ તો શું, ત્રણેય લોકનું રાજ મળે કે તેઓ મને મારી નાખે તો પણ તેમને હું મારીશ  નહિ. ।35।

હે કૃષ્ણ, કૌરવોને મારવાથી અમને શો  લાભ થવાનો ? ઉલટું અમને પાપ જ લાગવાનું છે. ।36।

આથી કૌરવો ને મારવા ઉચિત નથી. સ્વજનોની હત્યાથી અમને ક્યાંથી સુખ મળશે? લોભથી બુદ્ધિ નષ્ટ થવાથી અમને મિત્રદ્રોહનું પાપ દેખાતું નથી. તેથી હું દોષોને જાણવાવાળા અમે આવા પાપકર્મોથી મુક્ત ન થઈ શકીએ? ।37-38।

સનાતન કુલધર્મનો કુળક્ષય થી નાશ થાય છે, અને તમામ કુળ  ના લોકો અધર્મ માં પ્રવૃત થાય છે. અધર્મથી કુળની સ્ત્રીઓ દોષિત બને છે. વર્ણસંકરતા કુળઘાતક છે. વળી તમામ કુળ એ બંનેને નરકમાં નાખવાનું કારણ બને છે, કેમ કે પિંડદાન અને તર્પણાંદિ ક્રિયાઓના લોપથી તેમના પિતરોનું  પતન થાય છે. આથી ધર્મભ્રષ્ટોનો નરકવાસ નિશ્ચિત જ છે. ।39-40-41-42-43-44।

ખેદની વાત છે કે રાજ્યસુખના લોભમાં અમે સ્વજનોને હત્યા કરવા પ્રવૃત થયા છીએ. એના કરતા બહતેર છે કે આ કૌરવો શસ્ત્રથી મને મારે અને તેમનો સામનો કર્યા સિવાય હું દેહ છોડું।45-46।

સંજયે કહ્યું  । આમ કહી શોકાકુલ અર્જુને ધનુષ્યબાણ મૂકી દીધાં  અને રથમાં પોતાને સ્થાને બેસી ગયો.।47।

ૐ તત્સદિતિ શ્રીમદ્દ ભગવદ્દગીતાસૂપનિષત્સુ બ્રહ્મવિદ્યાયાં યોગશાસ્ત્રે શ્રીકૃષ્ણાર્જુન સંવાદે અર્જુનવિષાદયોગો નામ પ્રથમોsધ્યાય: